Πηγή: Δήμος Αλίμου

Το όνομα Κωλιάς προήλθε σύμφωνα με την παράδοση από ένα νεαρό που συνελήφθη από τους Πειρατές οι οποίοι τον έδεσαν ‘κατά κώλα’ δηλαδή στα άκρα, στα πόδια. Τότε κόρη του αρχηγού των πειρατών τον ερωτεύτηκε και τον απελευθέρωσε και έτσι ο νεαρός από ευγνωμοσύνη ίδρυσε τον πρώτο ιερό ναό στην περιοχή που πήρε το όνομα ‘Κωλιάς’.

Σύμφωνα με τον Ησύχιο στην περιοχή υπήρχε ιερό της Δήμητρας. Ο Παυσανίας κάνει επίσης λόγο για τα αγάλματα της Αφροδίτης Κωλιάδος και των Γενετυλλιδών Θεών που προστάτευαν τις εγκύους και τον τοκετό.

Η λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης στην Κωλιάδα Άκρα μαρτυρείται και από μια ιστορία σύμφωνα με την οποία τη μέρα που γιορτάζονταν η Δήμητρα ο Σόλωνας εξαπάτησε τους Μεγαρείς θέλοντας να τους αποσπάσει τη Σαλαμίνα με δέλεαρ τις όμορφες Αθηναίες που χόρευαν προς τιμήν της θεάς. Έτσι έντυσε γυναικεία οπλισμένους νεαρούς Αθηναίους και όταν οι Μεγαρείς πήγαν να αρπάξουν τις γυναίκες βρέθηκαν αντιμέτωποι με τα Αθηναϊκά μαχαίρια.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και έπειτα με τον Παυσανία στην περιοχή αυτή ξεβράστηκαν και τα περσικά ναυάγια μετά την καταστροφή των Περσών στη Σαλαμίνα. Μέχρι στιγμής η ανασκαφικές έρευνες έχουν αποκαλύψει ελάχιστα ευρήματα της κλασσικής περιόδου στην περιοχή.

Η ανασκαφή του καθηγητή Γ. Μυλωνά την Άνοιξη του 1930 και 1931 και το Φθινόπωρο του 1951 έδειξε πως η χερσόνησος του Αγ. Κοσμά είχε ήδη κατοικηθεί από την εποχή του Χαλκού (πρώιμα ελλαδικά χρόνια) και στη συνέχεια στη Μυκηναϊκή εποχή. Ο συνοικισμός εκτείνονταν στη νότια παραλία της χερσονήσου και διέθετε νεκροταφεία στους δυο μυχούς του.

Οι πρώτοι κάτοικοι πρέπει να εγκαταστάθηκαν στην περιοχή γύρω στο 2.300 π.Χ. και προέρχονταν από τα Κυκλαδονήσια όπως φαίνεται από τα ευρήματα. Η Μυκηναϊκή ή υστεροελλαδική εγκατάσταση άρχισε από τα μέσα της 2^ης χιλιετηρίδας και έφτασε στην ακμή της το 1200 π.Χ. οπότε και ο συνοικισμός απέκτησε τείχος και διατηρήθηκε για έναν ακόμη αιώνα. Μετά το 1100 π.Χ. δεν υπήρχε θέση για μόνιμη εγκατάσταση.

Η ανασκαφή έφερε στο φως λάκκους για την αποθήκευση τροφίμων, χαλικόστρωτο δρόμο και σπίτια με στενούς δρόμους. Η ανεύρεση πολλών τμημάτων οψιανού, διαμορφωμένων ή μη, στην πρωτοελλαδική εγκατάσταση του Αγ. Κοσμά δείχνει πως οι κάτοικοι των παράκτιων ή και ενδότερων οικισμών του Αλίμου είχαν συχνές και οργανωμένες επαφές με τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως τη Μήλο.

Ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα όμως ήταν ένα δημοτικό ψήφισμα χαραγμένο σε στήλη από πεντελικό μάρμαρο χρονολογημένο στο β’ μισό του 4^ου αιών. π.Χ. που ήρθε στο φως το 1919 – 1920 και οδήγησε με σιγουριά στην ταύτιση του αρχαίου δήμου Αλιμούντος με την περιοχή Καλαμάκι.

Άγιος Κοσμάς
Πηγή: Καζά Κ., Κλαδιά Μ.

Πηγή: https://epalalimou.wordpress.com/2018/06/14/giros_alimou2/#jp-carousel-2703

Το 2003 αποκαλύφθηκε μυκηναϊκός θαλαμωτός τάφος που φαίνεται ότι ανήκε σε ένα μεγαλύτερο ταφικό σύνολο αποδιδόμενο στον αντίστοιχο οικισμό του Αγ. Κοσμά. Στον τάφο αυτό που είχε καταστραφεί μερικώς εξαιτίας του γερμανικού πυροβολείου που χτίστηκε μεταγενέστερα από πάνω του, βρέθηκαν αρκετά αγγεία, ένα ενδιαφέρον σύνολο ειδωλίων, κοσμήματα και δυο σφραγιδόγλυφοι.

Μυκηναϊκός θολωτός τάφος
Πηγή: https://www.alimosonline.gr/αναμνήσεις/22919-μυκηναϊκός-θαλαμωτός-τάφος-κάτω-από-γερμανικό-πολυβολείο-είχε-βρεθεί-στο-καλαμάκι

Κοντοπήγαδο κατάλοιπα προϊστορικής εγκατάστασης
Πηγή: Καζά Κ., Κλαδιά Μ.

Ο χαμηλός λόφος στη θέση Κοντοπήγαδο απείχε 1,5 χιλιόμετρο από την θάλασσα και κατοικήθηκε στα τελευταία Νεολιθικά χρόνια αλλά και σε όλη τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. Κοντοπήγαδο, δηλαδή περιοχή με ρηχά (κοντά) πηγάδια, ονομάζονταν η ευρύτερη περιοχή γύρω από το λόφο η κορυφή του οποίου βρίσκονταν περίπου στο δυτικό ρεύμα της λεωφόρου Βουλιαγμένης.

Στην περίοδο της Νεολιθικής – αρχές Πρωτοελλαδικής περιόδου ανήκουν τέσσερις λάκκοι εργαστηριακής χρήσης καθώς και η κατάχωση της κοίτης ενός χειμάρρου που διέτρεχε το χώρο με κατεύθυνση από βορειοανατολικά προς νοτιοδυτικά. Στη δυτική όχθη του χειμάρρου σώζονται λείψανα από πρώιμες πρωτοελλαδικές οικίες και ισχυρός αναλημματικός τοίχος κατά μήκος της όχθης του χειμάρρου που τις προστάτευε από ενδεχόμενη πλημμύρα.

Χείμαρρος στη περιοχή Κοντοπήγαδο
Πηγή: Καζά Κ.

Στο βορειοδυτικό τομέα της εγκατάστασης αποκαλύφθηκε υπόσκαπτη οικία – καλύβα και στο νοτιοδυτικό άκρο του λόφου τμήμα λάκκου καλύβας. Στις επιχώσεις των χώρων αυτών βρέθηκαν λίθινα αγγεία για την παρασκευή τροφής.

Από τη δεύτερη φάση της Πρωτοελλαδικής περιόδου (2.800 – 2.300 π.Χ.) σώζονται αρτιότερα και εκτενέστερα οικοδομικά λείψανα. Στο νότιο άκρο του λόφου βρέθηκαν λίθινα θεμέλια σπιτιών που χωρίζονται με μικρά δωμάτια και αναπτύσσονται εκατέρωθεν ενός στενού δρόμου. Ένα από τα δωμάτια διέθετε κτιστή θήκη σε μια γωνία για τη φύλαξη και την προστασία των εύθραυστων πήλινων σκευών του σπιτιού, ενώ σε ένα άλλο δωμάτιο βρέθηκε μια πήλινη σφραγίδα με σταυρόσχημο εγχάρακτο θέμα στην επιφάνειά της. Η ύπαρξη αυτής της σφραγίδας δείχνει ένα ανεπτυγμένο σύστημα ελέγχου της διακίνησης αγαθών άρα και διακριτή οργάνωση της κοινωνίας.

Βρέθηκε επίσης συγκρότημα χώρων – δωματίων με ευθύγραμμους και αψιδωτούς τοίχους που γειτόνευε με αίθουσα μεγάλων διαστάσεων στα δυτικά του οικισμού. Πιθανόν η αίθουσα αυτή να αποτελεί το κεντρικό κτίριο του πρωτοελλαδικού οικισμού, ιδιαιτέρως ακμάζοντα λόγω πυκνών ανταλλαγών και επαφών με άλλους οικισμούς της νησιωτικής και ηπειρωτικής χώρας.

Στο χώρο που είχε αναπτυχθεί ο πρωτοελλαδικός οικισμός εγκαθίστανται στο τέλος του 14ου αιώνα π.Χ. ο μυκηναϊκός οικισμός με ζωή καθ’ όλο τον 13ο αιώνα π.Χ.

Κεντρικό σημείο του μυκηναϊκού οικισμού αποτελούσε μια μεγαρόσχημη αίθουσα με μονολιθικό κατώφλι – πεζούλι που εκτείνονταν σε όλο το μήκος της μιας πλευράς της αίθουσας και λίθινη βάση κίονα για τη στήριξη της οροφής. Μικρά δωμάτια αναπτύσσονταν γύρω από την αίθουσα αλλά και γύρω από ένα μεγάλο χώρο, που πρέπει να ήταν υπαίθρια αυλή, στο βορειοανατολικό άκρο του συγκροτήματος.

Οι εργαστηριακοί χώροι του οικισμού ήταν εγκατεστημένοι στην κορυφή του λόφου ενώ τον οικιστικό πυρήνα της εγκατάστασης περιέτρεχε περίβολος με τουλάχιστον δυο εισόδους.

Πρόκειται για ένα τυπικό συγκρότημα μυκηναϊκής εποχής σε μικρογραφία όπου θα κατοικούσε ο ηγεμόνας της περιοχής. Ο οικισμός πρέπει να διέθετε και νεκροταφείο το οποίο όμως δεν έχει εντοπιστεί.

Σήμερα τα οικιστικά αυτά κατάλοιπα διατηρούνται ορατά και προστατευμένα στο ενοποιημένο ημιυπόγειο των καταστημάτων Σταυρόπουλου και Ατλάντικ. Ορατά αλλά εκτεθειμένα διατηρούνται και τα αρχαία του τρίτου οικοπέδου στην αυλή της Σχολής Μαθητείας ΟΑΕΔ.

Κοντοπήγαδο. Mεγαρόσχημη αίθουσα
Πηγή: Καζά Κ., Κλαδιά Μ.

Μυκηναϊκό συγκρότημα Κοντοπήγαδου (ακίνητο Σταυρόπουλου)
Πηγή: Καζά Κ.

Μυκηναϊκή εργαστηριακή εγκατάσταση στο Μετρό Αλίμου
Πηγή: http://www.alimos.gov.gr/dimofili/simia-arxaiologikou-endiaferontos/

Στον σταθμό του μετρό Άλιμος, 300 μ. νοτιότερα του μυκηναϊκού οικισμού, ήρθε στο φως εκτεταμένη εργαστηριακή εγκατάσταση της Μυκηναϊκής περιόδου. Αποτελείται από ένα σύστημα συγκοινωνούντων αγωγών και ορυγμάτων που έχουν λαξευτεί στην επιφάνεια του βράχου, έτσι ώστε το νερό που φαίνεται ότι διοχετεύονταν από διερχόμενο ρέμα του Υμηττού, να πληροί ελεγχόμενα το σύστημα. Το σύστημα αυτό έχει ερμηνευτεί από τους αρχαιολόγους και ως εγκατάσταση για την κατεργασία λιναριού ή άλλων πρώτων υλών που χρησίμευαν στη καλαθοπλεκτική, τη ψαθοπλεκτική, την υφαντουργία κλπ.

Στο νότιο τμήμα του σταθμού αποκαλύφθηκε η κοίτη μεγάλου χειμάρρου με διαμορφώσεις λαξευτές στο βράχο και λίθινες κατασκευές που εξυπηρετούσαν τις εργαστηριακές και οικοτεχνικές δραστηριότητες.

Ο λόφος Πανί είναι ένας από τους υψηλότερους λόφους του λεκανοπεδίου και παρουσιάζει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς λόγω της καίριας θέσης του κατοικήθηκε από το τέλος της 4ης χιλιετίας π.Χ. (τελική Νεολιθική Εποχή). Φαίνεται δε, οτι επελέγη επειδή δεν ήταν δυνατό να ελέγξουν με άλλο τρόπο τον Σαρωνικό και ολόκληρο το λεκανοπέδιο ενώ παράλληλα είχε άμεση οπτική επαφή με τις άλλες δυο προϊστορικές θέσεις της περιοχής, τη χερσονησίδα του Αγίου Κοσμά και το λόφο του Κοντοπήγαδου.

Λόφος Πανί
Πηγή: www.atticacoast.gr/2014/08/αλιμος-καλαμάκι-η-γοητεία-της-παραλί/

Στα 50 μ. ύψος υπάρχει κυκλοτερής τοίχος μεγάλου πλάτους που χρονολογείται στη 4η χιλιετία π.Χ. και αποτελούσε έργο οχυρωματικού χαρακτήρα καθώς προστάτευε τον λόφο από την πλευρά της θάλασσας και επόπτευε την κίνηση στο Σαρωνικό.

Τα θεμέλια των σπιτιών, τα άφθονα θραύσματα πήλινων αγγείων και τα αναρίθμητα κομμάτια οψιανού, μαρτυρούν οτι η κατοίκηση στον λόφο συνεχίζει κατά την Πρωτοελλαδική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.)

Ο λόφος Αγίας Άννας βρίσκεται μεταξύ του πρώην δυτικού αεροδρομίου και της λεωφόρου Αλίμου (στο μέσον του μήκους της), με βασική πρόσβαση από την οδό Μελπομένης.

Λόφος Αγίας Άννας
Πηγή: Δήμος Αλίμου

Πρόκειται για κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο πάνω και γύρω στον οποίο έχουν βρεθεί πολλά και σημαντικά αρχαία, χάρη στα οποία έχει αναδειχτεί κέντρο του αρχαίου δήμου Αλιμούντος.

Στο λόφο της Αγίας Άννας έχουν βρεθεί κατά καιρούς Πρωτοελλαδικά και Υστεροελλαδικά όστρακα, τμήματα ειδωλίων και λεπίδες οψιανού, στοιχεία που φανερώνουν ζωή στο χώρο.

Κάποια τμήματα τοίχων που περιτρέχουν το λόφο και έχουν αποκαλυφθεί κατά καιρούς, ανάγονται στη Μυκηναϊκή εποχή. Επειδή όμως ο λόφος είχε συνεχή χρήση από την αρχαιότητα ως σήμερα, οι μεταγενέστερες κατασκευές και χρήσεις κατέστρεψαν τις προγενέστερες με αποτέλεσμα τα τμήματα των τοίχων να σώζονται αποσπασματικά. Φαίνεται πως κατά τη Μυκηναϊκή εποχή ο λόφος ήταν διαμορφωμένος σε άνδηρα με την κατασκευή αρκετά ισχυρών αναλημματικών τοίχων στη νότια απότομη πλευρά του.

Η περιοχή των Τραχώνων σύμφωνα με ενεπίγραφα ευρήματα αποδίδεται με βεβαιότητα στο δήμο Ευώνυμου κέντρο του οποίου βρίσκεται στην εναπομείνασσα έκταση του κτήματος Γερουλάνου και γύρω από αυτή. Σήμερα η έκταση αυτή αποτελεί ιδιοκτησία της Σκλαβενίτης Α.Ε.

Κτήμα Τραχώνων (σήμερα)
Πηγή: Δήμος Αλίμου

Στην περιοχή αυτή ο Ιωάννης Γερουλάνος έχει περισυλλέξει οψιανούς ενώ έχουν βρεθεί στην επιφάνειά του διάσπαρτα όστρακα Πρωτοελλαδικής και Μυκηναϊκής εποχής αντιστοίχως.