«Άλιμος» θα πει θαλασσινός…

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

Τα αρχαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας που έχουν βρεθεί έως σήμερα στην περιοχή του Αλίμου, τοποθετούνται γύρω στο 3.000 π.Χ., δηλαδή στη Νεολιθική εποχή! Στη νοτιοδυτική πλαγιά του λόφου του θεού Πανός (σημερινό Πανί), βρέθηκαν κυκλοτερής περίβολος, θεμέλια οικιών, λίθινα εργαλεία, θραύσματα πήλινων αγγείων και απολεπίσματα οψιδιανού, του πετρώματος που εισαγόταν από τη Μήλο και χρησιμοποιούνταν ευρύτατα στον Ελλαδικό χώρο για κατασκευή εργαλείων. Η συχνή παρουσία του οψιανού στις ανασκαφές του Αλίμου αποδεικνύει τις οργανωμένες επαφές των αρχαίων κατοίκων της περιοχής με τα νησιά του Αιγαίου.
Στο τέλος της Νεολιθικής εποχής ανήκει και ο αρχαίος οικισμός στο Κοντοπήγαδο, που μέρος του καταστράφηκε κατά τη διαπλάτυνση της Λεωφόρου Βουλιαγμένης, τη δεκαετία του 1960! Εδώ βρέθηκαν λάκκοι εργαστηριακής χρήσεως, υπόσκαπτη οικία/καλύβα, εργαστηριακά σκεύη, όπως μήτρα χύτευσης χάλκινων εργαλείων, λίθινα εργαλεία, λεπίδες οψιδιανού, αλλά και υπολείμματα τροφής, όπως θαλασσινά όστρεα και κελύφη σαλιγκαριών.
Από τα λείψανα της Πρωτοελλαδικής εποχής ξεχωρίζει μια πήλινη σφραγίδα με σταυρόσχημο εγχάρακτο, εύρημα που φανερώνει αναπτυγμένο σύστημα ελέγχου της διακίνησης των αγαθών σε οργανωμένη κοινωνία. Στον ίδιο χώρο εγκαθίσταται στο τέλος του 14ου αιώνα π.Χ. ο μυκηναϊκός οικισμός, με κεντρικό σημείο του μια μεγαρόσχημη αίθουσα με μικρά δωμάτια τριγύρω. Έχουμε, δηλαδή, στη θέση Κοντοπήγαδο μια μικρογραφία ενός τυπικού συγκροτήματος μυκηναϊκής εποχής!
Ταυτισμένη με το ακρωτήρι του Άγιου Κοσμά είναι η «Κωλιάς Άκρα», ένας ακόμα ιερός τόπος του δήμου Αλιμούντος. Περιοχή ξακουστή στην αρχαιότητα για την «κεραμική» γη της, δηλαδή τα ποιοτικά κοιτάσματα πηλού που έδιναν εξαιρετικά αγγεία. Στην Κωλιάδα Άκρα, σημερινό Άγιο Κοσμά, εντοπίστηκε σημαντική πρωτοελλαδική εγκατάσταση και Νεκροταφείο. Βρέθηκαν λάκκοι για αποθήκευση τροφίμων, χαλικόστρωτος δρόμος, σπίτια με στενούς δρόμους… Οι τότε κάτοικοι του οικισμού είχαν στενές σχέσεις με τις Κυκλάδες και υπήρχε μεταξύ τους ανταλλαγή ιδεών και προϊόντων.
Στη Μυκηναϊκή εποχή ιδρύεται εδώ σημαντικός οικισμός και μάλιστα στην κορυφή του ακρωτηρίου βρέθηκε μικρό τείχος, ίσως για προστασία από πειρατικές επιδρομές. Μόλις το 2003, κατά τη διαπλάτυνση της παραλιακής και της λεωφόρου Αλίμου, αποκαλύφθηκε θαλαμωτός μυκηναϊκός τάφος, ο οποίος είχε υποστεί μεγάλη καταστροφή από την κατασκευή υπερκείμενου γερμανικού πυροβολείου. Αλλά κι οι «σπηλιές», που θυμούνται οι παλιοί, στα λεγόμενα «Λουτρά Αλίμου», στην ακτή Καλαμακίου, πρέπει να σχετίζονται με θαλάμους οργανωμένου νεκροταφείου, που ανήκε στην Κωλιάδα Άκρα.
Οψιανοί και όστρακα (θραύσματα πήλινων αγγείων) Πρωτοελλαδικής και Μυκηναϊκής περιόδου έχουν επίσης βρεθεί στο λόφο Γερουλάνου και στο λόφο της Αγίας Άννας.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Αλιμούς και ο Ευώνυμος, οι δύο αρχαίοι όμοροι δήμοι που στο μεγαλύτερό τους μέρος συμπίπτουν με τον σημερινό Άλιμο, πρέπει να σχηματίστηκαν τον 6ο αιώνα π.Χ. με τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη. Στο χώρο όμως που κατελάμβαναν προϋπήρξε ζωή από τον 8ο αιώνα. Αυτό αποδεικνύουν οι γεωμετρικοί και αρχαϊκοί τάφοι που αποκαλύφθηκαν στην περιοχή.
Ο δήμος Αλιμούντος βρισκόταν ανάμεσα στους δήμους των Φαληρέων και των Αιξωνέων. Ήταν δήμος της Λεοντίδας φυλής, που πήρε το όνομά της από τον Λέοντα, μυθικό γιο του Ορφέα. Αποτελούσε μια ήρεμη εξοχή με αγροικίες και κτήματα για όσους Αθηναίους αναζητούσαν κοντινό καταφύγιο ξεκούρασης από το πολύβουο κλεινόν Άστυ. Ο Αλιμούς ήταν μάλλον αραιοκατοικημένος, όπως συμπεραίνεται από σχετικές αναφορές του ρήτορα Δημοσθένη, ήταν όμως ιδιαίτερα φημισμένος για δύο λόγους, τον Θουκυδίδη και τα Θεσμοφόρια.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Θουκυδίδης Ολόρου Αλιμούσιος. Ο μέγας ιστορικός της αρχαιότητας, που μέχρι σήμερα, σχεδόν 26 αιώνες μετά, διδάσκεται στα σπουδαιότερα Πανεπιστήμια του κόσμου. Γεννήθηκε στον Δήμο Αλιμούντος γύρω στο 460 π.Χ. κι είχε πατέρα τον Όλορο από τη Θράκη και μητέρα την Ηγησίππη από τη γενιά του Μιλτιάδη. Το 424 π.Χ. εξορίστηκε από την Αθήνα, γιατί δεν μπόρεσε να κρατήσει την Αμφίπολη μέσα στην Αθηναϊκή συμμαχία. Η εξορία τού έδωσε την ευκαιρία να αφιερωθεί ολόψυχα στη συγγραφή της ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου (431 – 404 π.Χ.), του εμφυλίου που συντάραξε τον αρχαίο Ελλαδικό χώρο τον 5ο αιώνα π.Χ.
Ο Θουκυδίδης εγκαινιάζει την επιστημονική ιστοριογραφία εισάγοντας την αναζήτηση των βαθύτερων αιτίων, την κριτική σκέψη και τη συστηματική αντικειμενικότητα. Θέτει τον άνθρωπο ως μοναδικό υποκείμενο της Ιστορίας, αφήνοντας εντελώς έξω το ρόλο των θεών και της Μοίρας στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων.
Πιστεύοντας ότι η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, γράφει για ν’ αφήσει το έργο του «κτήμα ες αιεί», παντοτινό δηλαδή απόκτημα των ανθρώπων… Ο Θουκυδίδης γράφει Ιστορία, όχι για να θυμόμαστε, αλλά για να καταλάβουμε. Όπως σημειώνει η εξαίρετη ελληνίστρια Jacquelline de Romilly, να καταλάβουμε όχι μόνο το παρελθόν, αλλά τις παγκόσμιες αλληλουχίες που αναπαράγονται…
Από το 1984 επίσημο έμβλημα του Δήμου Αλίμου είναι η μορφή του μεγάλου ιστορικού, ενώ από το 1985 καθιερώθηκε διοργάνωση τακτικού διεθνούς επιστημονικού συμποσίου με θέμα τον Θουκυδίδη.

ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑ

Απ’ ό,τι φαίνεται, το κέντρο της δημόσιας και της θρησκευτικής δραστηριότητας του δήμου Αλιμούντος ήταν ο λόφος της Αγίας Άννας, μεταξύ λεωφόρου Αλίμου και πρώην αεροδρομίου. Εδώ, γύρω στα 1930 η αρχαιολογική σκαπάνη αποκαλύπτει λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η οποία είχε κτιστεί πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ιερού. Το ιερό αναγνωρίζεται ως το «Θεσμοφόριο», τον τόπο, δηλαδή, όπου τελούνταν η ξακουστή γιορτή των Αθηναίων, τα Θεσμοφόρια. Δυστυχώς, οι Γερμανοί, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατέσκαψαν το λόφο για οχυρωματικά έργα, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν τα ευρήματα!
Τα Θεσμοφόρια ήταν πανελλήνια θρησκευτική εορτή, στην οποία συμμετείχαν μόνο γυναίκες. Γιορτάζονταν σε πολλές ελληνικές πόλεις, το μήνα Πυανεψιώνα (περίπου στα τέλη Οκτωβρίου) για να τιμηθεί η Θεσμοφόρος Δήμητρα, η θεά που χάρισε τους θεσμούς και τους κανόνες στους ανθρώπους. Η αντρική παρουσία απαγορευόταν, όπως μαθαίνουμε κι από τη γνωστή κωμωδία του Αριστοφάνη «Θεσμοφοριάζουσαι».
Στην Αθήνα τα Θεσμοφόρια τελούνταν στο ιερό της θεάς Δήμητρας στον δήμο Αλιμούντος. Επικεφαλής της εορτής ήταν δύο γυναίκες, οι άρχουσες, που εκλέγονταν από τον όμιλο των άλλων γυναικών. Προεόρτια των Θεσμοφορίων ήταν τα Στήνια, σε ανάμνηση της στιγμιαίας ευαρέσκειας που δοκίμασε η Δήμητρα ακούγοντας τα αστεία και τα τραγούδια της γριάς Ιάμβης (εξ ου και το ιαμβικό μέτρο), όταν αποκαμωμένη από την αναζήτηση της Κόρης κάθισε λίγο να ξεκουραστεί. Στη διάρκεια των Στηνίων επικρατούσε ένα κλίμα αστεϊσμού και πειραγμάτων μεταξύ των γυναικών που επιβαλλόταν να απέχουν από ερωτικές δραστηριότητες κατά το διάστημα της εορτής.
Τα Θεσμοφόρια περιελάμβαναν την «Άνοδο», πομπή προς το ιερό της θεάς με τις συμμετέχουσες να φέρουν στο κεφάλι βιβλία των θεσμών και των κανόνων, τη «Μέση», μέσο της γιορτής και ημέρα νηστείας και την «Καλλιγένεια». Κατά τη διάρκεια της «Μέσης» οι γυναίκες κάθονταν κοντά στο άγαλμα της θεάς πάνω σε κλαδιά λυγαριάς κι έτρωγαν μόνο «σησαμούντες», γλυκά από σπόρους σουσαμιού, κάτι σαν παστέλι. Τη νύχτα γινόταν πυρσοφορία και ομαδικός χορός, ενώ οι γυναίκες έριχναν στα «χάσματα της Δήμητρος και της Κόρης» ζωντανά μικρά γουρουνάκια σε ανάμνηση του χοιροβοσκού Ευβουλέα, που τον κατάπιε η γη μαζί με το κοπάδι του, όταν ο Πλούτωνας άρπαξε την Περσεφόνη. Οι «Αντλήτριες» κατέβαιναν αργότερα στα χάσματα και περιμάζευαν τα απομεινάρια από τα θυσιασμένα χοιρίδια. Ό,τι συλλεγόταν τοποθετούνταν στους βωμούς και η τέφρα τους ανακατεμένη με δημητριακά και άλλους καρπούς σκορπίζονταν στα χωράφια, για να εξασφαλιστεί η γονιμότητα της γης. Στην κορυφή του λόφου της Αγίας Άννας είναι ορατά κάποια χάσματα του βράχου, εκεί που βρίσκονταν οι οχυρωματικές εγκαταστάσεις των Γερμανών. Ίσως αυτά να είναι τα χάσματα των αρχαίων τελετών…
Την ημέρα της «Καλλιγένειας» γιορταζόταν πανηγυρικά η ευφορία της γης, η ευτεκνία και η πολυτεκνία των γυναικών. Εορταζόταν επίσης η ίδρυση του πολιτισμένου βίου, που άρχισε με την καλλιέργεια της γης. Τα Θεσμοφόρια έκλειναν με τον «ευπαιδίας» αγώνα, όπου το βραβείο το έπαιρνε η μητέρα που είχε γεννήσει το ωραιότερο παιδί του έτους.
Κοντά στη θέση του Θεσμοφορίου, στη νότια πλαγιά του λόφου της Αγίας Άννας, στην οδό Μαρίνου Αντύπα, το 1987 οι ανασκαφές αποκάλυψαν χώρο αρχαίου θεάτρου. Από το μνημείο σωζόταν η προεδρία, δηλαδή η πρώτη σειρά των καθισμάτων για τους επίσημους, στην αρχική της θέση με έξι διπλούς θρόνους. Το σπάραγμα μιας επιγραφής στο ένα από τα δύο μαρμάρινα βάθρα που βρέθηκαν δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για το αρχαίο θέατρο του δήμου Αλιμούντος. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι κάπου κοντά στο θέατρο πρέπει να υπήρχε και ιερό του θεού Διονύσου.

ΚΩΛΙΑΣ ΑΚΡΑ (ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ)

Η Κωλιάς Άκρα, ο σημερινός Άγιος Κοσμάς, ανήκε στον δήμο Αλιμούντος και σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές ήταν ιερός τόπος στα ιστορικά χρόνια. Μια παλιά παράδοση εξηγεί το όνομα «Κωλιάς»: ένας νεαρός συνελήφθη από πειρατές που τον έδεσαν «κατά τα κώλα», δηλαδή στα άκρα, τα πόδια. Η κόρη του αρχηγού των πειρατών τον ερωτεύτηκε και τον απελευθέρωσε. Ο νεαρός από ευγνωμοσύνη ίδρυσε τον πρώτο ιερό ναό της περιοχής, που έκτοτε ονομάστηκε «Κωλιάς»…
Ο Ησύχιος αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχε ιερό της Αφροδίτης αλλά και πολύστυλο ιερό της Δήμητρας. Ο Παυσανίας (2ος αι. μ.Χ.), ο αρχαίος περιηγητής, κάνει λόγο για τα αγάλματα της Αφροδίτης Κωλιάδος και των Γενετυλλίδων θεών που προστάτευαν τις εγκύους και τον τοκετό.
Μια ιστορία με τον Σόλωνα (7ος-6ος αι. π.Χ.) μαρτυρεί τη λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης στην Κωλιάδα Άκρα. Όπως διηγείται ο Πλούταρχος, στην Κωλιάδα Άκρα, τη μέρα που γιορταζόταν η Δήμητρα, ο Σόλωνας, θέλοντας ν’ αποσπάσει τη Σαλαμίνα από τα Μέγαρα, με δέλεαρ τις όμορφες Αθηναίες που χόρευαν προς τιμή της θεάς, εξαπάτησε τους Μεγαρείς. Έντυσε γυναικεία οπλισμένους νεαρούς Αθηναίους κι όταν οι Μεγαρείς πήγαν ν’ αρπάξουν τις γυναίκες, βρέθηκαν αντιμέτωποι με τα αθηναϊκά μαχαίρια.
Αλλά κι ο Ηρόδοτος πρώτος κι αργότερα ο Παυσανίας αναφέρουν ότι εδώ ξεβράστηκαν τα περσικά ναυάγια, μετά την καταστροφή του στόλου των Μήδων στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.): «…έχει δὲ σταδίους εἴκοσιν ἄκρα Κωλιάς· ἐς ταύτην φθαρέντος τοῦ ναυτικοῦ τοῦ Μήδων κατήνεγκεν ὁ κλύδων τὰ ναυάγια».
Ωστόσο, οι ανασκαφικές έρευνες ελάχιστα ευρήματα των κλασικών χρόνων έχουν αποκαλύψει στην περιοχή. Ίσως όσα είδαν οι αρχαίοι περιηγητές παραμένουν θαμμένα κάπου στο ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά…

ΛΟΦΟΣ ΠΑΝΙ

ΤΡΑΧΩΝΕΣ

Όπως προαναφέρθηκε, ο σημερινός Άλιμος περικλείει και μέρος του αρχαίου δήμου Ευωνύμου. Ο Ευώνυμος ή το Ευώνυμον κατελάμβανε τμήματα του Αλίμου, της Αργυρούπολης, του Ελληνικού και της Ηλιούπολης. Πήρε το όνομά του από τον ήρωα Ευώνυμο, γιο της Γης και του Ουρανού. Ανήκε στην Ερεχθηίδα φυλή και φαίνεται ότι ήταν σχετικά πυκνοκατοικημένος δήμος, αφού εξέλεγε 10 βουλευτές στην αθηναϊκή Βουλή των 500.
Κέντρο του Ευωνύμου ήταν ο λόφος Γερουλάνου, στους «τραχείς» Τράχωνες, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές που έχουν βρεθεί.
Στο κτήμα Γερουλάνου οργανωμένες εκτεταμένες ανασκαφές δεν έχουν γίνει. Εκείνος που ανακάλυψε και συγκέντρωσε δείγματα του αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής, ήταν ο ίδιος ο Ιωάννης Γερουλάνος, ο οποίος ανέλαβε το 1929 τη διαχείριση και τη διεύθυνση του κτήματος. Σήμερα, η έκταση των 105 στρεμμάτων που έχει απομείνει από το κτήμα, ανήκει στην εταιρεία ΜΑΚΡΟ, ενώ με αποφάσεις του ’87 και του ’94 έχει χαρακτηρισθεί «Αρχαιολογικό Πάρκο» και επομένως αποτελεί αδόμητη ζώνη.
Οι τάφοι που βρέθηκαν ανήκουν στη Γεωμετρική αλλά και στην κλασική περίοδο, ενώ οι σημειώσεις του Γερουλάνου κάνουν λόγο για λείψανα σπιτιών, ίχνη τείχους πιθανής ακροπόλεως, αύλακες αμαξοτροχιών και πολλές πήλινες κυψέλες μελισσοκομίας. Ιδιαίτερη εντύπωση είχε προξενήσει το αρχαίο τεχνικό έργο εγκιβωτισμού του ρέματος Τραχώνων. Έχουν επίσης περισυλλεγεί από το κτήμα προϊστορικά εργαλεία από οψιδιανό και θραύσματα πήλινων αγγείων όλων των χρονολογικών περιόδων.
Τα εκατοντάδες αρχαία αντικείμενα της περιοχής που περιλαμβάνονταν στη Συλλογή του Ιωάννη Γερουλάνου, φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς. Ευχή όλων μας, να γίνει κάποτε ένα Αρχαιολογικό Μουσείο και στον Άλιμο, όπου και θα επαναπατρισθούν τα ευρήματα…

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΥΩΝΥΜΟΥ

Το 1973, έξω από τον σημερινό περίβολο του κτήματος Γερουλάνου, ήρθε στο φως το αρχαίο θέατρο του Δήμου Ευωνύμου, χωρητικότητος 2.500 θεατών. Τοποθετείται χρονολογικά στον 5ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί εύρημα εξαιρετικού ενδιαφέροντος. Η ορχήστρα του δεν είναι κυκλική, όπως η συνήθης ορχήστρα των αρχαίων θεάτρων, αλλά ορθογώνια. Επίσης, το κτήριο της σκηνής του είναι το παλαιότερο σκηνικό κτίσμα που έχει διατηρηθεί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι από μια επιγραφή που βρέθηκε στην ορχήστρα και αναφέρει τον Ολυμπιόδωρο, τον γιο του Διοτίμου, γνωστό Ευωνυμέα, επιβεβαιώθηκε η ταύτιση της περιοχής με τον αρχαίο δήμο Ευώνυμον.
Από τον γλυπτό διάκοσμο της ορχήστρας βρέθηκαν ακρωτηριασμένα δύο μαρμάρινα αγάλματα του θεού Διονύσου, προστάτη του αμπελιού, του κρασιού, του θεάτρου, της χαράς και της διασκέδασης.
Το θέατρο εγκαταλείφθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. εξαιτίας του Χρεμωνιδείου πολέμου, αλλά και εξαιτίας της κακής του φυσικής θέσης, καθώς η τοποθεσία που βρισκόταν πλημμύριζε συνεχώς, όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα. Με το πρόβλημα των πλημμυρών πρέπει να σχετίζεται και ο κατοπινής εποχής αγωγός απορροής υδάτων που βρέθηκε 50 μέτρα νότια του θεάτρου. Ο αγωγός είχε κατασκευαστεί από μικρούς λίθους και κομμάτια κεραμίδων μπηγμένα σε παχύ στρώμα λάσπης, ενώ το λίθινο φρεάτιό του ήταν τετράγωνο.

ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΝΑΟΙ

Οι πρώτοι χριστιανικοί ναοί που οικοδομήθηκαν τον 5ο και 6ο αιώνα μ.Χ., όταν πλέον είχαν σταματήσει οι διωγμοί και η Εκκλησία μπορούσε ν’ αναπτυχθεί ελεύθερα, ονομάζονται «παλαιοχριστιανικές βασιλικές». Στην περιοχή του Αλίμου έχουμε δύο τέτοιους ναούς.
Η παλαιοχριστιανική βασιλική του Αλιμούντος είχε κτισθεί στη θέση του αρχαίου Θεσμοφορίου στο λόφο της Αγίας Άννας. Ανασκάφτηκε το 1929 κι έτσι είμαστε σε θέση να έχουμε την εικόνα της κάτοψης του ναού. Ήταν αρχικά μονόκλιτη βασιλική κι αργότερα έγινε τρίκλιτη. Δυστυχώς, τα οχυρωματικά έργα των Γερμανών επί Κατοχής εξαφάνισαν τα ίχνη και του Θεσμοφορίου και της βασιλικής. Η μαρμάρινη στρογγυλή Τράπεζα Προθέσεως με χαραγμένο σταυρό στο κέντρο που είχε ανευρεθεί στις ανασκαφές φυλάσσεται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο.
Η δεύτερη βασιλική υπήρχε στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Στην αυλή του σημερινού ναού μπορεί κανείς να δει τα ερείπιά της. Είναι πιθανό κι αυτή η βασιλική να είχε κτισθεί στη θέση αρχαίου ιερού, μια που το οικοδομικό υλικό της προέρχεται από αρχαίο οικοδόμημα. Ήταν ναός μικρός, μονόκλιτος και κοιμητηριακός, όπως φαίνεται από τους δέκα τάφους που βρέθηκαν στο νάρθηκά του.
Αρκετά αργότερα, μεταξύ 15ου και 17ου αιώνα κτίζεται ο Ιερός Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, που βρίσκεται στο Κτήμα Γερουλάνου και ο μικρός καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Κοσμά, με τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα.

ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

Στους έντεκα αιώνες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η παραλιακή ζώνη της Αττικής αποδυναμώνεται, κυρίως επειδή υφίσταται τις επιθέσεις και τις λεηλασίες των πειρατών. Μαρασμός, παρακμή κι εγκατάλειψη, ενώ οι λιγοστοί κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία.
Στην Τουρκοκρατία όλη η γη της Αττικής ανήκε στον σουλτάνο. Τη θρησκευτική και τη δικαστική εξουσία είχε ο μουφτής, ανώτερος μουσουλμάνος κληρικός. Ο μουφτής Ιμπραήμ Χαμζά μπέης κατείχε ένα μεγάλο μέρος του Αλίμου και όμορων περιοχών. Από αυτόν έλαβε το όνομά του το γειτονικό Μπραχάμι, ενώ η περιοχή του Ελληνικού είχε την ονομασία «Χασάνι», μια και αποτελούσε περιουσία του Χασάν μπέη.

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Μετά τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, οι Τούρκοι πουλάνε όσο όσο τις περιουσίες τους, πριν την αποχώρηση. Τεράστιες εκτάσεις στην περιοχή του Αλίμου περιέρχονται στην ιδιοκτησία του Ανδρέα Λουριώτη (1789 – 1854), συνεργάτη του Μαυροκορδάτου. Μεγάλες εκτάσεις γης αγόρασαν επίσης ο Τζανέτος, ο Κωνσταντινουπολίτης έμπορος Αλέξανδρος Κοντόσταυλος, πολλοί καραβοκύρηδες από τα νησιά, αλλά και ο Γιάννης Μακρυγιάννης, ο αγωνιστής της Επανάστασης του 1821! Ο Μακρυγιάννης αγόρασε έναντι 2.750 δραχμών την έκταση που σήμερα περικλείεται από τις οδούς Καλαμακίου, Θεμιστοκλέους, Κανάρη, Φιλελλήνων, Κονδύλη, Μεγίστης και Θουκυδίδου. Ο Χασάν μπέης φεύγοντας παραχώρησε στις αδελφές Καραγιαννοπούλου ένα τμήμα της περιοχής…
Οι Αρβανίτες καλλιεργητές των κτημάτων των Τούρκων γαιοκτημόνων καλούν μετά την απελευθέρωση κι άλλους Αρβανίτες από τα Μέθανα. Η περιοχή είναι εξαιρετικά αραιοκατοικημένη και απομονωμένη λόγω του κακού οδικού δικτύου και της παρουσίας ληστών.
Επί Όθωνος ο Άλιμος υπάγεται στον Δήμο Αθηναίων.
Το 1890 κατασκευάζεται από την οικογένεια Αναγνωστοπούλου το παλαιότερο σωζόμενο κτήριο της περιοχής στην οδό Λυκούργου 4.
Ο Άλιμος άρχίζει να αναπτύσσεται στις αρχές του 20ου αιώνα. Ονομάσθηκε αρχικώς Συνοικία Συγγρού. Το 1905 κτίσθηκε η πρώτη εκκλησία στο ύψωμα, όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός της Μεταμορφώσεως. Οι αμπελουργοί της περιοχής έφερναν κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου τα πρώτα σταφύλια τους στο ναό, για να εξασφαλιστεί η καλή σοδειά. Τα αρχαία έθιμα των Θεσμοφορίων έχουν πια γίνει χριστιανική συνήθεια!
Τα ρέματα ποτίζουν τα χωράφια, που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής, γεμάτα στάρι, κριθάρι και βρόμη. Ελιές, φιστικιές, συκιές κι αμπέλια ολοκληρώνουν την εικόνα, ενώ στη θάλασσα αφθονούν οι καλαμιές, που έχουν χαρίσει το προσωνύμιο «Καλαμάκι» στην περιοχή.
Επί Βενιζέλου πραγματοποιούνται απαλλοτριώσεις μεγάλων κτημάτων και δίνεται η ευκαιρία για ανάπτυξη. Το 1912, ο Γερμανός Γκρώμαν κατασκεύασε την πρώτη βίλα της περιοχής, μετά τον γάμο του με την κόρη του Καλαμακιώτη κτηματία Ζάννου. Από τις πικροδάφνες των κήπων του, όλη η περιοχή ονομάστηκε «Πικροδάφνη».
Ο Κεφαλλονίτης γιατρός, Μαρίνος Γερουλάνος, αγοράζει τους Κάτω Τράχωνες, όπου και θα δημιουργήσει πρότυπη αγροτική μονάδα. Το κτήμα έφτασε να συντηρεί 30 οικογένειες και περισσότερους από 70 εργάτες. Ο εύπορος Αθηναίος εργολάβος Νικόλαος Μαλτέζος, μετέπειτα πρώτος πρόεδρος της Κοινότητας Καλαμακίου, κατασκευάζει το 1916 την κατοικία του στην οδό Ερμού και άλλες τρεις πέτρινες κατοικίες. Σε μία από αυτές εγκαταστάθηκε αργότερα ο κινηματογραφιστής Φίνος, ο οποίος μετέτρεψε τον χώρο σε κινηματογραφικό στούντιο. Ο γνωστός μόδιστρος Τσούχλος έκτισε μια πυργοειδή κατοικία – σύμβολο της περιοχής, όπου διέμενε για ένα διάστημα ο μεγάλος ποιητής Άγγελος Σικελιανός.
Ο ράφτης των βασιλικών ανακτόρων, Τσόχας, ο Τσολάκης, ο Τσόρος, η οικογένεια Ανδριώτη, που χτίζει το ιδιωτικό εκκλησάκι των Ταξιαρχών, η οικογένεια Πικρού, οι Ολλανδοί αδελφοί Φαν Βάικ βρίσκουν στον Άλιμο το ήσυχο αραιοκατοικημένο προάστιο που αναζητούσαν, και χτίζουν εδώ τις πολυτελείς βίλες τους.
Το 1926 λειτουργεί το 1° Δημοτικό Σχολείο Καλαμακίου. Πρώτη ιστορική δασκάλα του σχολείου ήταν η 17χρονη τότε Σοφία Σούμα-Παυλάκη!
Το 1927 ο οικισμός Καλαμακίου αποσπάται διοικητικά από το Μπραχάμι και αναγνωρίζεται ως αυτόνομη κοινότητα. Ο Κτηματικός Σύνδεσμος «Αλιμούσιος» έχει παίξει ιδιαίτερο ρόλο σ’ αυτή την αναγνώριση.
Βασικά προβλήματα η υδροδότηση, με όσους δεν είχαν την πολυτέλεια του πηγαδιού ν’ αγοράζουν το νερό από τους νερουλάδες, η ηλεκτροδότηση και η έλλειψη οδικού δικτύου. Ωστόσο, σιγά σιγά τα προβλήματα ξεπερνιώνται. Έρχονται οι πρώτοι γιατροί, Λογοθετόπουλος, Σπηλιόπουλος, Πικρός, ανοίγουν τα φαρμακεία του Ιωαννίδη και του Τζιβανίδη, το παντοπωλείο του Σκιαδά, ο φούρνος του Λουκέα…
Στην παραλία ζυθεστιατόρια και ψαροταβέρνες, με τον Ελευθέριο Βενιζέλο να παραθέτει γεύματα στην ταβέρνα «Κρητικός» του Λουκογιαννάκη, ενώ η βασιλική οικογένεια σύχναζε στο εστιατόριο «Αίγλη» του Σακελλάριου. Την ίδια εποχή ανοίγει και η θρυλική «Νεράιδα», αρχικά ως παραλιακό εστιατόριο. Το Καλαμάκι γίνεται γνωστό και αναπτύσσεται οικονομικά και οικιστικά. Η φυσική του ομορφιά, η ηρεμία και η δροσιά που προσφέρει μαζί με την πεντακάθαρη θάλασσά του το καθιστούν ιδανικό προορισμό για τις καλοκαιρινές εκδρομές των Αθηναίων.
Το 1928 γίνεται το πρώτο σχέδιο πόλεως του Καλαμακίου που περιελάμβανε την παραλιακή, από την Πικροδάφνη μέχρι το αεροδρόμιο και σε βάθος μέχρι την οδό Λυσιστράτους.
Είκοσι μήνες μετά την αναγνώριση της Κοινότητας Καλαμακίου αποσπάστηκε από αυτή ο συνοικισμός Κομνηνοί. Λίγο αργότερα η έκταση των Κομνηνών απαλλοτριώθηκε για την κατασκευή του αεροδρομίου του Ελληνικού. Το 1930 αποσπάστηκε από το Καλαμάκι και ο συνοικισμός του Ελληνικού, τα σημερινά Δικηγορικά.
Το 1936 εγκρίνεται από την κυβέρνηση το σχέδιο ρυμοτομίας του συνοικισμού «Άλιμος», καθώς και του νεοσύστατου συνοικισμού «Τράχωνες». Μέχρι το 1940 η περιοχή γνωρίζει ραγδαία αύξηση πληθυσμού.

ΚΑΤΟΧΗ

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ